Seks Bez Tajemnic

Ricardito

Zespół nabytego niedoboru (rzadziej upośledzenia) odporności, AIDS (ang. Acquired Immunodeficiency Syndrome lub Acquired Immune Deficiency Syndrome) – końcowe stadium zakażenia HIV charakteryzujące się bardzo niskim poziomem limfocytów CD4, a więc wyniszczeniem układu immunologicznego (odpornościowego), co skutkuje zapadalnością na tzw. choroby wskaźnikowe (niektóre formy nowotworów, grzybic, nietypowe zapalenia płuc) mogące skończyć się śmiercią pacjenta.

Drogi zakażenia

Wirus HIV przenosi się poprzez:

* krew (najbardziej efektywna droga zakażenia) i produkty krwiopochodne,
* spermę, płyn przedejakulacyjny, śluz szyjkowy (trudno się zarazić),
* mleko matki (udowodniono możliwość przeniesienia zakażenia tą drogą),
* przeniesienie z matki na dziecko (krew kobiety i dziecka nie mieszają się, jednak może do tego dojść np. podczas jakiś komplikacji porodowych).

Do organizmu wirus może dostać się podczas stosunku płciowego. Możliwe jest także zakażenie przez transfuzję krwi, podczas dializ, przeszczepów, zabiegów chirurgicznych i przyjmowanie preparatów krwiopochodnych (zdarza się to obecnie bardzo rzadko, ze względu na badania dawców). Bardzo duże ryzyko stanowi używanie wspólnych żyletek, igieł i strzykawek (tatuaże, narkomania).

Potencjalne ryzyko zarażenia występuje w klubach sportowych np. w sytuacji pobrudzonych krwią worków treningowych czy innych sprzętów do sportów walki oraz wstrzykiwanie środków dopingujących tą samą igłą i strzykawką przez wiele osób. Opisano przypadki zakażenia przez kontakt z krwią podczas bójki.

Matka seropozytywna (HIV+) może zakazić płód, jednak przy zachowaniu odpowiednich procedur podczas ciąży i porodu można znacząco obniżyć ryzyko. Wirus przenosi się także z mlekiem w czasie karmienia. Nie ma możliwości zakażenia przez owady z aparatem gębowym ssąco-kłującym (komary, kleszcze etc.).

Prawdopodobieństwo zakażenia HIV jest różne przy różnych drogach zakażenia (1/15 - największe ryzyko, 1/2000 - najmniejsze ryzyko):

* użycie zakażonej strzykawki: 1/15,
* stosunek analny: 1/30 (bierny) 1/125 (czynny),
* zakłucie zakażoną igłą, skalpelem: 1/150,
* stosunek dopochwowy: 1/600 (kobieta) 1/2000 (mężczyzna),
* transfuzja, przeszczep: 1/1.000.000 (w USA).

W przypadku stosunku dopochwowego ryzyko jest większe dla kobiety, a mniejsze dla mężczyzny. Można się zarazić także podczas:

* przyjmowania krwi, produktów krwiopochodnych i narządów (zwłaszcza przed 1990),
* akupunktury,
* robienia tatuaży,
* bójki (jeśli doszło do kontaktu z krwią),
* uprawiania sportów kontaktowych, sportów walki lub sztuk walki, jeśli doszło do kontaktu z krwią,
* praktyk sadystyczno-masochistycznych,
* skaleczeń, ran, zadrapań podczas naprawiania sprzętu (zwłaszcza medycznego),
* używania dożylnie narkotyków,
* używania dożylnie środków dopingujących,
* karmienia piersią gdy matka jest zarażona,
* podczas ciąży i porodu,
* udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków bez zachowania należytego zabezpieczenia,
* pracy z materiałem zakaźnym (np. w laboratorium) bez zachowania zasad bezpieczeństwa.

W Polsce większość zarażeń przenosi się prawdopodobnie drogą pozaseksualną. Na dzień 1 marca 2006 potwierdzono w Polsce 10.292 przypadki zarażenia wirusem HIV, z czego co najmniej 5.318 przypadków w związku z dożylnym używaniem narkotyków. Szacuje się, że rzeczywista ilość nosicieli jest jednak prawdopodobnie 2-3 krotnie wyższa.

Najwięcej zarażonych stwierdzono w Warszawie, okręgu Katowickim, Trójmieście, rejonach przy granicy wschodniej i zachodniej. Największa liczba chorych na 1000 mieszkańców w Polsce została odnotowana w Puławach.

Unikanie sytuacji w których będzie możliwe przeniesienie wirusa poprzez drogi (i przykłady niebezpiecznych zachowań) wymienione powyżej, jest najskuteczniejszą metodą zabezpieczenia. W przypadku utrzymywania dużej liczby kontaktów seksualnych z licznymi partnerami ryzyko zakażenia zmniejsza unikanie ryzykownych technik seksualnych oraz stosowanie prezerwatyw. Prezerwatywy zmniejszają prawdopodobieństwo zarażenia się wirusem o 80-95% (wg. WHO).

Na świecie istnieją dwa trendy profilaktyki HIV:

* ABC - Abstinence, Be faithful, Condoms - który kładzie nacisk na edukację w zakresie przede wszystkim unikania ryzykownych zachowań seksualnych (abstynencja seksualna do ślubu, wierność w stałym związku) oraz stosowanie prezerwatyw we wszystkich pozostałych przypadkach.
* Programy zakładające konieczność jak najwcześniejszej edukacji seksualnej, zwłaszcza w zakresie stosowania prezerwatyw, zwiększanie ich dostępności oraz dostępności terapii antyretrowirusowej.

Różnice pomiędzy tymi strategiami są w dużym stopniu ideologiczne. Strategia ABC jest w pierwszych dwóch punktach zgodna ze stanowiskiem Kościoła katolickiego, części kościołów protestanckich, Kościołami prawosławnymi, Islamem, według których seks powinien być uprawiany tylko w małżeństwie, zaś prezerwatywa - jako środek sztucznej antykoncepcji - nie powinna być stosowana.

Strategia ABC przyniosła wymierne rezultaty w Ugandzie, gdzie od 1997 do 2001 udało się obniżyć odsetek nowych zachorowań ponad dwukrotnie. Rezultaty zostały ugandyjskiej jednak częściowo zatrzymane w kolejnych latach, kiedy finansowane przez amerykańskie instytucje religijne programy pomocowe zmniejszyły rolę edukacji w zakresie stosowania prezerwatyw, pozostawiając tylko edukację w zakresie wierności, która jest nieskuteczna w wielu grupach ryzyka (np. kierowcy ciężarówek). Wskazuje to na potrzebę stosowania obu czynników (AB i C) równocześnie. Kampania ugandyjska była jednak dowodem na skuteczność połączenia ABC, ponieważ inne kraje afrykańskie, które oparły się tylko o zwiększenie dostępności prezerwatyw nie odnotowały żadnego spadku zachorowań.

Przykładem kampanii "ABC" była polska kampania Krajowego Centrum ds. AIDS zorganizowana w 2005 roku.

Nowa unijna strategia walki z epidemią HIV jest przykładem programu drugiego typu, który kładzie nacisk wyłącznie na zwiększenie dostępności prezerwatyw, wczesnej edukacji seksualnej oraz dostępności terapii antyretrowirusowej. Elementy "AB" oraz unikania ryzykownych zachowań seksualnych (promiskuityzm, stosunku analne) zostały w nim praktycznie pominięte, pojawiły się za to elementy niezwiązane z profilaktyką HIV takie jak konieczność ochrony praw mniejszości seksualnych. Dane europejskie (patrz #Epidemiologia) nie dają podstaw do oceny skuteczności dotychczas stosowanych strategii, a dane z części krajów (Dania, Francja, Niemcy) wskazują wręcz na skutek odwrotny. Wzrost dostępności refundowanej przez państwo terapii i brak edukacji doprowadził do powstania w niektórych środowiskach przekonania, że nosicielstwo HIV nie jest już poważną chorobą i do świadomego rezygnowania z zabezpieczeń (barebacking), większej swobody w wyborze partnerów itd.

Zarażeniu HIV z uwagi na identyczną drogę zarażenia często towarzyszy także zakażenie innymi wirusami: HBV, HCV, HTLV, HPV czy CMV. Jedyne przypadki HDV w Polsce stwierdzono u zarażonych wirusem HIV narkomanów po kontaktach z grupami spoza Polski.

Działanie wirusa, objawy

Po zakażeniu wirus atakuje limfocyty T, szczególnie te, na których występują antygeny CD4 (tzw. limfocyty T4). Wirus w żywej komórce dokonuje procesu odwrotnej transkrypcji - przy pomocy enzymów zapisuje informację genetyczną ze swojego RNA do DNA limfocytu T4, który później powiela wirusa HIV. Od momentu gdy wirus powiela się w komórce limfocytu, czyni ją niewidzialną dla układu odpornościowego. Oprócz tego na powierzchni zarażonego limfocytu T wirus umieszcza białka uśmiercające każdą zdrową komórkę limfocytu T, która zbliży się do niej. Czas od chwili kontaktu z wirusem, do momentu w którym można zdiagnozować infekcję za pomocą typowych testów (tzw. okienko serologiczne), w przypadku infekcji HIV trwa zwykle około sześciu tygodni. W ciągu kilku dni po zakażeniu może rozwinąć się tzw. ostra choroba retrowirusowa trwająca do kilku tygodni. W tym okresie występują objawy ogólne takie jak powiększenie węzłów chłonnych, podwyższona temperatura i inne tzw. grypopodobne symptomy. Stwarza to podwójne niebezpieczeństwo ponieważ chory zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy z tego że jest zakażony, a poziom wirusa we krwi osiąga bardzo wysokie wartości, co ułatwia jego dalsze rozprzestrzenianie się. Po dość długim okresie bezobjawowym (trwającym nawet kilkanaście lat) zaczynają pojawiać się objawy uszkodzenia układu immunologicznego. Pacjent zapada na choroby, które u ludzi nieposiadających uszkodzonego układu odpornościowego nie występują (tzw. infekcje oportunistyczne). Rozpoczynają się wyczerpujące biegunki. Później, gdy z układu immunologicznego pozostały tylko szczątki, organizm atakowany jest przez choroby nowotworowe (mięsak Kaposiego (u 13% pacjentów), rak szyjki macicy, chłoniaki). Jeżeli pacjent znajduje się pod opieką lekarską od momentu pojawienia się objawów klinicznych ma szanse przeżyć około dwóch lat (chyba, że zostanie wdrożone skuteczne HAART). Niemal każde zakażenie HIV po latach przeradza się w AIDS. HIV poza organizmem człowieka ginie pod wpływem typowych środków odkażających. Wirusa zabija już podgrzewanie do temperatury 56ºC przez pół godziny.

Choroby wskaźnikowe AIDS

Choroby wskazujące na AIDS

1. Gruźlica
2. Mykobakterioza rozsiana lub pozapłucna
3. Nawracająca uogólniona salmoneloza
4. Kandydoza przełyku, tchawicy, oskrzeli lub płuc
5. Pneumocystozowe zapalenie płuc
6. Nawracające, bakteryjne zapalenia płuc
7. Histoplazmoza rozsiana lub pozapłucna
8. Kokcydioidomykoza rozsiana lub pozapłucna
9. Kryptokokoza
10. Izosporoza i kryptosporydioza
11. Nokardioza
12. Strongyloidoza pozajelitowa
13. Przewlekłe owrzodzenia skóry i (lub) błon śluzowych, utrzymujące się ponad miesiąc, zapalenie oskrzeli, płuc lub przełyku spowodowane przez HSV
14. Cytomegalia (poza wątrobą, śledzioną i węzłami chłonnymi)
15. Toksoplazmoza narządowa
16. Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia (PML)
17. Mięsak Kaposiego
18. Chłoniak nieziarniczy z limfocytów B lub o nieznanym fenotypie histologicznie sklasyfikowany jako mały, nierozsiany chłoniak lub mięsak immunoblastyczny
19. Chłoniak pierwotny mózgu
20. Rak szyjki macicy
21. Encefalopatia HIV
22. Zespół wyniszczenia

Szczepionka jak dotąd nie została opracowana, chociaż w niektórych laboratoriach były już przeprowadzane próby kliniczne na ludziach.

Metody leczenia

W chwili obecnej nie są znane metody wyleczenia zarażenia HIV. Naukowcy opracowali dotąd preparaty, które zapobiegają namnażaniu się wirusa oraz utrudniające wnikanie mu do komórek.

Najpopularniejszą stosowaną dziś metodą leczenia jest intensywna terapia antyretrowirusowa (HAART) charakteryzująca się tym, iż pacjentowi podaje się kilka różnych leków mających zaatakować różne etapy rozwoju wirusa. Leczenie to może być okupione uciążliwymi objawami ubocznymi takimi jak – wymioty, biegunka, anemia, zapalenie wątroby. Jednak u wielu pacjentów nie dochodzi do groźnych skutków ubocznych. Efektem terapii nie jest całkowite zniszczenie wirusa w organizmie człowieka, a sprowadzenie liczby jego cząstek we krwi do bardzo niskiego poziomu. Stan ten określa się niewykrywalną wiremią ponieważ współczesne metody nie są w stanie wykryć tak małej ilości wirusa. Sytuacja ta umożliwia odbudowę układu odpornościowego człowieka, przede wszystkim przez zwiększenie liczby atakowanych przez wirus HIV limfocytów CD4. Przy odpowiednim leczeniu liczba ta może wzrosnąć nawet do 1000 komórek/ml krwi. U osób zdrowych liczba ta zawiera się w granicach 500-1500.

Odpowiednio prowadzona terapia HAART pozwala utrzymać chorego w dobrym zdrowiu latami, aczkolwiek jej koszt jest bardzo wysoki i wynosi ponad 1000 EUR miesięcznie. Obecnie w Polsce i Unii Europejskiej terapia antyretrowirusowa jest w całości refundowana, pod pewnymi warunkami.

Obecnie zarejestrowane są leki anty-HIV należące do czterech głównych grup:

* Nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI) (AZT, 3TC, ABC, d4T, ddC, ddI, FTC, TDF).
* Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NNRTI) (delawirdyna, efawirenc, newirapina).
* Inhibitory HIV-proteazy (PI) (amprenawir, atazanawir, indinawir, lopinawir, nelfinawir, ritonawir, sakwinawir, tipranawir).
* Inhibitory fuzji i wejścia wirusa do komórki - T-20.

Osoby żyjące z HIV stosujące odpowiednie leczenie i regularnie badające stan swojego układu odpornościowego żyją normalnie. Zakażenie i choroba nie muszą być widoczne. Przy dostatecznym wzroście liczby limfocytów CD4 pacjenci odzyskują siły, a choroby oportunistyczne nie występują. Następuje to jednak tylko, gdy pacjent bardzo skrupulatnie stosuje się do wymogów podjętego leczenia. Zastosowane leczenie znacznie wydłuża życie chorego, prawdopodobnie do wieku naturalnej śmierci. Ogrom środków finansowych wykorzystywanych na badania nad leczeniem HIV/AIDS daje efekt w postaci produkcji nowych leków, które nie są tak uciążliwe w stosowaniu jak leki używane zaledwie kilka lat temu. Możliwe jest stosowanie terapii ograniczającej się do zażywania kilku tabletek raz dziennie.

Ceny leków stosowanych przy zakażeniu HIV są bardzo zróżnicowane. Średni koszt nowoczesnej terapii w Europie wynosi powyżej 1000 EUR miesięcznie. Najniższa cena terapii w państwach Unii Europejskiej została osiągnięta w Polsce. Państwa rozwijające się (Afryka, Brazylia, Indie i inne), by sprostać zapotrzebowaniu zaczęły produkować (sprowadzać) stosować środki generyczne z pogwałceniem zasad patentowych w cenie kilku USD za opakowanie. Na skutek porozumienia TRIPS w ramach Światowej Organizacji Handlu obecnie mogą to robić legalnie.

Standardowo chory otrzymuje 3 lub 4 preparaty przeciwwirusowe, w dawkach blokujących replikację wirusa, lub zarażanie kolejnych komórek. Przykładowy koszt leków: Epivir-HIV (60 tabl. 150 mg lamiwudyna) koszt około 1200 PLN miesięcznie, Combivir (60 tabl. lamiwudyna + zydowudyna) koszt około 2300 PLN miesięcznie. Najdroższym preparatem jest obecnie T-20, koszt terapii wynosi około 30.000 PLN miesięcznie (jest to jedyny nierefundowany w Polsce środek, stosowany w ramach indywidualnego przydziału w sytuacji gdy inne leki zawiodą). Szacunkowy koszt utrzymania terapii HAART wynosi około 40000 PLN rocznie. W Polsce leczenie jest w pełni refundowane (dla pacjenta - bezpłatne) i do terapii mają dostęp wszyscy chorzy spełniający kryteria medyczne (m.in. wykluczani są czynni narkomani do czasu rozwiązania problemu z nałogiem).

Warto dodać, że wiele środków badanych w kierunku leczenia zarażeń HIV okazały się skuteczne przeciwko innym chorobom wirusowym. Większość leków przeciw HIV okazuje się skuteczna w leczeniu np. zakażeń HBV. Badania stanowią zatem nie tylko pomoc chorym na AIDS, ale wzbogacają naszą wiedzę o wirusach i przyczyniają się do poznania leków przeciw innym schorzeniom.

Prace mające na celu wyprodukowanie szczepionki skupiają się nad wynalezieniem preparatu uniemożliwiającego wniknięcie wirusa do komórek układu odpornościowego. Z kolei inni naukowcy starają się stworzyć produkt, który nauczy organizm rozpoznawać i niszczyć zaatakowane wirusem komórki. W wyobrażalnej przyszłości nie jest możliwe opracowanie i rozpowszechnienie szczepionki zapobiegawczej, oczekiwana jest natomiast szczepionka terapeutyczna, która może zastąpić stosowane obecnie leczenie HAART.
Czerwona wstążka - symbol solidarności z zakażonymi HIV i chorymi na AIDS

AIDS i zakażenia HIV stanowią poważny problem społeczny (szczególnie w krajach rozwijających się). Pierwszy grudnia jest światowym dniem walki z AIDS. Czerwona wstążeczka jest znakiem solidarności z zakażonymi HIV i chorymi na AIDS.